Чăвашсем

ЮНЕСКО эксперчӗсен пӗтӗмлетӗвӗсем тӑрӑх, ҫитес 50 ҫулта Раҫҫейре 136 чӗлхе (ҫав шутра чӑваш чӗлхи те) пӗтес хӑрушлӑхра. Ҫӗршывра чи йышлӑн пурӑнакан 10 халӑх йышне кӗрекен чӑвашсем малашне хӑй чӗлхине манаҫҫӗ текен шухӑшпа пӗрре те килӗшес килмест. Ҫавах та юлашки ҫырав пӗтӗмлетӗвӗсем чӑнах та савӑнтармаҫҫӗ. Регионсенче 2002 ҫулпа танлаштарсан, чӑвашсен шучӗ 10-шар пине чакрӗ. Чӑваш Енре хӑйӗнче те чӑваш тесе ҫыртаракансен йышӗ 74,5 пин ҫынна сахалланчӗ. Апрелӗн 26-мӗшӗнче Шупашкарта Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче шӑпах чӑваш чӗлхипе культурине упраса аталантарас ыйтӑва Правительство представителӗсем, чӑваш интеллигенцийӗ, чӗлхеҫӗсем, массӑллӑ хыпар хатӗрӗсен ӗҫченӗсем, тӑван чӗлхен шӑпишӗн пӑшӑрханакан тата ытти ҫынсем ҫавра сӗтелте сӳтсе яврӗҫ.

Халӑх шучӗ епле хӑвӑрт чакса пынине кашни ҫын Раҫҫей шайӗнче ҫырав ирттермесӗрех хӑйӗн несӗл йывӑҫне хут ҫине ӳкерсен курма пултарать. Ҫемьере хӑш тӑван хыҫҫӑн чӑваш юлманнине хӗрлӗ тӗспе палӑртмалла ҫеҫ. Ытти халӑхсем хӑвӑрт йышланнӑ чухне чӑваш халӑхӗ сахалланса пырать. 1970 ҫулта Пушкӑртстанра 126 638 чӑваш пурӑннӑ пулсан юлашки ҫырав тӗлне (32 ҫул хушшинче) чӑваш йышӗ 9 321 ҫын таран чакнӑччӗ.

Паянхи лару-тӑрӑва илес пулсассӑн, чӑвашсен йышӗ чаксах пырать. Пӗтӗмӗшле пӑхсан, чӑвашсен кӑна мар, Раҫҫейре пурӑнакан ытти вак халӑхсен те. Хӑшӗ-пӗри ҫакна асӑрхамасть е вуҫех пӗлмест, пӗлекенни вара шӑпрах тӑма кӑмӑл тӑвать. Мӗн тӑвас тен, йӑваш чӑваш...
Тӗрӗссипе, эпир хускатнӑ ыйту паян ҫеҫ ҫуралман. Ӗлӗкех пулнӑ вӑл. Кун ҫинчен пире Гурий Комиссаров-Вантерӑн «Чӑваш халӑхӗ малалла кайӗ-ши, каймӗ-ши;» ятлӑ статйи те ҫирӗплетсе калать. Ӑна вуласан тӗлӗнетӗн: XX ӗмӗр пуҫламӑшӗнче мар, тинтерех ҫырнӑ пулӗ ку ӗҫе; Питӗ тарӑн та пӗлтерӗшлӗ, кивелми шухӑшсем палӑртнӑ чӑвашсен паллӑ историкӗ, тӑван халӑх культурине тишкерекенӗ. Чӑваш пӗтессине кӑтартакан хӑрушӑ паллӑсен шутне вӑл ҫаксене кӗртнӗ:

Ҫак ыйтӑва кашни ҫур ҫуллӑх пуҫламӑшӗнче пирӗн ҫӗнӗ вулакансем параҫҫӗ.

Сӑвар (вырӑсла - Сувар) текен хула хальхи Спас тата Элкел районӗсен чиккинче, Кузнечиха ял тӗлӗнче Пӑлхар патшалӑхӗ вӑхӑтӗнче пулнӑ. Тата ӗлӗкрех сӑвар йӑхӗсем хальхи Дагестан территорийӗнче пурӑннӑ. VII ӗмӗрӗн 30-мӗш ҫулӗсенче сӑварсен ытларах пайӗ Вӑтам Атӑл ҫӗрӗ ҫине куҫать, вӗсем пӑлхар йӑхӗсемпе юнашар, Утка тата Кӗҫӗн Ҫарӑмсан юханшывӗсен тӑрӑхӗнче тулӑх ҫӗрсене йышӑнаҫҫӗ.