Шырасан тупӑнать

Чӑвашла тухакан чи лайӑх хаҫатсенчен пӗринче, кӑҫалхи «Суварӑн» 6-мёш номерёнче Константин Малышев хӑйӗн хай лавёнче: "Чӑваш" сӑмах ӑҫтан пулса кайнине нумай паллӑӑсчах, историк, таврапӗлӳҫё пуҫне ватать, - тет. - Аҫтан? Мӗнле майпа? Мӗнле кӑна верси шутласа кӑлармаҫҫё пулё, хӑш чухне кулас килет. Ҫиелтен ҫырнӑ тата компилятивлӑ (урӑх кӗнекерен ҫырса илнё) материал та нумай тёл пулать..."

Асчах, историк, таврапӗлӳҫӗсем ҫав ят тёшшине тупма пуҫёсене ватаҫҫӗ-ха, анчах вӑл ята пасарта ӑпӑр-тапӑр сутса е тёрлё обществӑлла организацисен пухӑвёсенче ларса тупаймӑн. Вёсен ирёксёрех компиляци меслечёпе «шырама» тӳр килет.

кӑкне пӑхмалла, мёншён тесен пур халӑх та вёсенче мёнле те пулсан йӗр хӑвар-

Калӑпӑр, авалхи Египет халӑхё хӑйне хӑй пз^си иероглифпа палӑртнӑ, ӑна грексем га-*,о-у,сэ-з саспалли- семпе палӑртса уҫӑ сасӑсен паллисем (сём авалхи чёлхесенче уҫӑ сасӑсем ҫырӑнман) хушса (аущ тесе ҫырнӑ. Ку *а1л'в - кириллицӑпа ҫырсан чӑваш пулса тухать. Апла пулсан авалхи Египет ҫын- нисем хӑйсене чӑваш ятпа хисеплесе ҫӳ- ренё пулать.

Анчах ку та ҫурма тупсӑм кӑна. Мёншён чӑваш (1та) тенё-ха хӑйсене Египет ҫын- нисем? Пёлетпёр, аважи Египет цивили- зацийё Гермес филэсофийё ҫинче никёс- леннӗ. Унпа килӗшӳллӗн, тӗнче тӑватӑ пирвайхи элементран пуҫланнӑ: гл (I)

Ҫёр, - вут, сз(8) - шывпа ҫил Апла пулсан ҫак ят ҫёр хӑватне, вут-хаяр-

Урӑхла каласан «чӑваш" (Г/з) ят ҫёр пек

Чӑнах та авалхи Египет халӑхё ытти халӑхсемпе танлаштарсан, ҫӳлти шайра

анчах вёсем вӑхӑтне тёрлё президиум- сенче, пухусенче ларсах ирттереҫҫё, ҫавӑнпа «чӑваш» ята шырас ёҫре вёсен тӳпиҫукпа пёрех. Сутуҫӑсем, газовиксем шыранипе вара тупсӑмне тупаймӑн.

Хальхи чӑваш хушшинче мӗнле кӑна культура ҫынни ҫук-тӑр: кочевниксем, сунарҫӑсем, ҫёр ёҫ ҫыннисем. Ҫавна ку- ра кашни ҫёнё тёпчевҫё, хӑй хӑш йӑхран тухнине кура, пирён халӑх историне те ҫавӑн пекех кӑтартма тӑрӑшать. Ҫавӑн- пах пӗрисенле чӑваиюем кочевниксем - гунсем пулса тухаҫҫё, теприсенле - су- туҫӑсем тата ытти те. Теприсем (К.Ма-

ята «ҫӑваҫ», виле пытармалли вырӑнпа ҫыхӑнтарнине илтсен кулма мар, йёрес

Ҫавнашкал хывӑх купинче «чӑваш» ята Чӑваш-паттӑр ячёпе ҫыхӑнтарнинче тёрёслёх пур пек, анчах та ку вӑл ҫур тёрёслёх кӑна. Чӑваш-паттӑр хӑй ҫак ята

шаматпа (фамилипе) ҫӳрекенсем нумай, апла пулсан ҫакӑнта тёрёслёх пур-тӑр.

пулнине каламасӑрах пёлетпёр: пира- мидӑсем, статуйӑсем мӗне тӑраҫҫӗ?!. Ҫак халӑх капмар пирамидӑсем тунисӗр пуҫне икё пучахлӑ тулӑ ӳстерсе хапьхи ви- ҫепе гектартан 200-шер центнер тёш- тырӑ туса илме пултарнӑ. Кал-кал апат халӑх йышне хӑвӑрт ӳстерет. Ытлашши тырра юта сутнӑ. Ҫакна еврей халӑх ис- торийёнчен те пӗлетпёр. Ҫак халӑх ушкӑнӗсем, паллах, пётмен, вёсем Атӑл тӑрӑх хӑпарса пирён хальхи вырӑнсене ҫитсе тӗпленнӗ. Ку асаилӗве ҫирӗплет- се пӗр чӑваш халӑх юрринче «Кашкӑр ҫӑлтӑр ҫутипе килтёмӗр» текен сӑмахсем пур. Кашкӑр ҫӑлтӑр - Сириус, Египет ҫыннисем ҫёр ҫине ҫав ҫӑлтӑртан аннӑ тесе ёнентереҫҫё. Вёсен мӑнкунё (па- сех) та ҫав ҫӑлтӑр каҫхи тӳпе горизонтӗн- че курӑннипе ҫыхӑннӑ.

Паллах, ҫёнёҫӗрте вӗсем хӑйсен авалхи ятне сыхласа хӑварма тӑрӑшнӑ: ҫынсене ҫав ята панӑ, ял, йӑх ячёсенче те усӑ курнӑ. Чӑваш паттӑр та ҫав пёр йӑхран пулас.

Чӑнах та хӑш-пёр тёпчевҫё чӑваш халӑхён йёрне шыранӑ чух темле ят та

тупса калать, ку вӑл ҫав вӑхӑтра чӑвашсем хӑш халӑх хушшинче пурӑннӑран килет, нумай чухне халӑх ячё кӳршёсем каланӑ ятпа палӑрса юлнӑ. Хӑш-пӗрисе- не килёшекен "Сувар" ят та ҫавнаш- каллиех.

Чӑн-чӑн чӑвашсем (хӑйсене ҫӑв чӑвашсем тесе хаклакансем) - тёне кёмен чӑвашсем - хӑйсен халӑх ятёнчен нихӑҫан та вӑтанман. Акӑ, патша вӑхӑтёнче ытти халӑхсене «инородец» тесе хёстернё вӑхӑтра, тӗнчипе паллӑ архитектор, Пе- тербургри "Летний сад" хӳмин авторӗ Петр Ёгоров хӑйён автобиографийӗнче «я чувашенин» тесе ҫырать.

Ҫапла, ку чухне халӑх каларӑшне те асӑнса хӑварас килет: «Мёскён ҫынна нимӗнле ят та пулӑшаймё». Хӑв чаплӑ пулсан, яту та чаплӑ пулё.

Ҫёр хӑвачёпе, ҫут хаярёпе, шывпа ҫил сипечёпе пиҫсе пулнӑ ятгп<с»сэ - 1УЗ - Кмв - чӑваш нихӑҫан та пётмӗ.