УДК 821, 512.111
ББК 82. 3 (2 Рос=Чув)—6
Ч 12
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗн
Ӑслӑлӑх канашӗ пичете ҫирӗплетнӗ
Редакци канашӗ:
В. С. Григорьев, В. Д. Димитриев, М. Г. Кондратьев, В. П. Станьял, А. А. Трофимов, Г. Ф. Юмарт
Редакци ушкӑнӗ:
Е. С. Сидорова, В. П. Станьял, А. А. Трофимов, Г. Б. Матвеев, В. Г. Харитонова, Г. Ф. Юмарт
Рецензентсем:
филологи наукисен докторӗ Н. И. Егоров,
истори наукисен докторӗ А. К. Салмин,
филологи наукисен кандидачӗ Г. А. Дегтярев
Йӗркелекенӗ тата ӑслӑлӑх редакторӗ В. П. Станьял
Пухса хатӗрлекенӗ Е. С. Сидорова
Ум сӑмахне ҫыраканӗсем А. А. Трофимов, В. П. Станьял
Кӗнекери хайлавсене ал ҫырусем тӑрӑх О. Н. Терентьева тӗпчевҫӗ тӗрӗсленӗ
Чӑваш халӑх пултарулӑхӗ. Мифсем, легендӑсем, халапсем. — Шупашкар: Чӑваш кӗнеке изд-ви, 2004. — 567 с.
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ кӑларакан нумай томлӑ ярӑмӑн пӗрремӗш кӗнеки — халӑх хайлалӑхӗн авалхи жанрӗсен пуххи — чӑваш ӑс-хакӑлӗн нумай ӗмӗр тӑршшипе пухӑнса пынӑ тӗслӗхӗсемпе паллаштарать. Унта сӗм аваллӑхра йӗркеленнӗ хайла-хачмак та (мифсемпе легендӑсем), каярахпа пулса кайнӑ хаймак-халап та вырӑн тупнӑ.
Кӗнеке чӑваш халӑх историйӗпе, тӗнӗпе, сӑмахлӑхӗпе кӑсӑкланакан кирек хӑш вулаканшӑн та усӑллӑ.
«Мифы, легенды, предания» — первая книга из свода текстов чувашского фолъклора — представляет собой академическое издание с наиболее полным охватом всех имеющихся в архивах Чувашии материалов.
Жанры расположены в соответствии с современной системой классификации произведений устно-поэтического творчества.
Особо интересны мифы и легенды, оригинальные по объяснению мироздания, раскрывающие древние формы религиозно-философской мысли народа.
ISBN 5—7670—1280—6
© Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институчӗ, 2004
© Чӑваш кӗнеке издательстви, 2004
PDF тиесе ил 23,6 MB
Тупмалли
Чӑваш мифӗсем: тытӑмӗ, кӳлепи, нӗлхи, сӑнарлӑхӗ
I. Тӗнче тытӑмӗ
Тӗнче пулса кайни
Тӗнчене пултарни
Шывпа Ҫӗр
Шыв, тинӗс, юхан шыв, кӳлӗ
Шыв
Тинӗс
Путӑк
Пӗлӗт
Хӗвел
Уйӑх
Ҫӑлтӑрсем
II. Ҫӳлти тӗнче
Турӑсемпе ырӑсем
Ҫӳлти хӑватсем
Пӳлӗхпе Пӳлӗхҫӗ
Пихампар
Кепе
Пирӗшти
Ҫӳлти пулӑмсемпе хӑватсем
Аслатипе ҫиҫӗм
Асамат кӗперӗ
Вут. Вутчуль
Кӑвак хуппипе шевле
Ҫилпе тӑвӑл. Ҫавра ҫил
Ҫумӑр. Юр. Сывлӑм
Ҫумӑрпа Юр
Сывлӑм
III. Ҫут тӗнче
Ҫӗр пичӗ
Амаксар сӑрчӗ
Щыв-шур таппи
Усен-тӑран
Чӗрлӗх-чунлӑх халапӗсем
Кайӑк-кӗшӗк халапӗсем
Тискер кайӑксем
Выльӑх-чӗрлӗх
Ҫӗлен-калта
Хурт-кӑпшанкӑ
Пулӑ-сулӑ
IV. Этем. Халӑх. Паттӑрсем
Ҫынна пултарни
Халӑх тата чӗлхепе тӗн пулса кайни
Ҫын ӗмӗрӗ. Вӑхӑтпа вырӑн. Нӗсӗл пуҫӗсемпе паттӑрсем
Этем ӗмӗрӗ
Паттӑр несӗлсем
Уйӑх ҫинчи хӗр
Хӗр кайӑк пулни
V. Ӑс-пурлӑхпа хуҫалӑх
Ӗҫе вӗренни
Тырӑ-пулӑ ӗҫӗ
Ҫурла
Сӑра вӗретни
Пир-авӑр тума вӗренни
Укҫа-тенкӗ
Чӑваш кӗнеки
Сӑвӑ-юрӑ
Ташӑ-кӗвӗ
VI. Ҫӗр ҫинчи управлӑх. Ырӑсем. Ӑрӑмҫӑсем
Ҫын управлӑхӗ. Чун. Вилӗмсӗрлӗх. Уша юпи. Пирӗшти. Пӳлӗхҫӗ
Ҫурт-йӗрпе пурлӑх-ырлӑх управлӑхӗ. Хӗртсурт. Ийесем
Хӗртсурт
Ийесем
Кил-йыш управлӑхӗ. Вӑйкилли. Йӗрӗхсем
Ял-йыш управлӑхӗ. Тӳркилли. Мӑчавӑр
Халӑхпа ҫӗршыв управлӑхӗ. Киремет. Сӑрманчӑ. Мамале
Ӑрӑмлӑх ӑстисем: юмӑҫ, пӗлӳҫӗ, вӗрӳҫӗ, чӗлхеҫӗ
VII. Хаярсемпе усалсем. Эсремет пӑскӑнӗ
Хаяр турӑсем. Эсрел. Пир. Сехмет
Эсрел
Сехмет
Пир
Ахӑр усал йышӗ: Алпастӑ, Арҫури, Аҫтаха, Вӗреҫӗлен, Вупӑр, Вупкӑн, Вутӑш, Усал
Алпастӑ
Арҫури
Аҫтаха
Вӗреҫӗлен
Вупӑр
Вупкӑн
Вутӑш
Усал
Усал-тӗселпе чӗмересем: Ӑншӑрт, Каҫӑхи, Кӑрмасан, Мур, Ниш, Сив, Типери, Тӳм-тӳм, Хытӑм, Чӑкарми, Шатӑн
Ӑншӑрт
Каҫӑхи
Кӑрмасан (мул чирӗсем)
Мур
Ниш
Сив, сӑямак
Типери
Тӳм-тӳм
Хытӑм
Чӑкарми
Тытан амак
Шатӑн
Усал-тӗсел эсремечӗ. Пӑскӑнлӑх
Юхха
Тухатмӑш
VIII. Ахӑрсаман
Талай (Ҫӗре шыв илни)
Ҫӗр ҫӑтни
Тӗнче пӗтни
IX. Леш тӗнче
Ҫӗрпе шыври усал-тӗсел. Шуйттан
Леш тӗнче тытӑмӗ. Масар йӑли-йӗрки. Масар пуҫӗ
Аялти тӗнче йӑли-йӗрки. Ҫылӑх. Сут. Тамӑк. Ҫӑтмах
Тамӑк
Ӑнлантарусем
Библиографи