Суварсем

Ăçтарах-ши несĕлсен авалхи çĕршывĕ?

Хамӑр тӑван халӑхӑмӑрӑн историне тата кун-ҫулне ҫӗнӗ XXI ӗмӗрте пурӑнакансен те тӗплӗн пӗлмелле. Аслӑ Атӑлпа Чулман, Кӑвак Атӑлпа Шурӑ Атӑл хутлӑхӗсенче Атӑлҫи Пӑлхар патшалӑхӗ пулнӑ. Ҫав патшалӑхра пӑлхарсемпе, сӑварсемпе пӗрле ытти халӑхсем те пурӑннине истори кӗнекисенче ҫырса хӑварни пур.

Тăван чĕлхепе калаçма та‚ вулама та пĕлмелле

Ҫак ҫырӑва мана “Урал сассинчи” “Профессор ялӗ те вырӑсланать‚ те тутарланать” статья ҫырма хистерӗ. Пурте пӗлетпӗр‚ ЮНЕСКО чӑваш халӑхне ҫӗр ҫинчен пӗтекеннисен шутне кӗртнӗ. Ҫакна чӑваш ялӗсенче‚ шкулсенче‚ тӗрлӗ канашра пулса курман ҫын кӑна хирӗҫлеме пултарать. Пӗтӗм Раҫҫейри ҫыравсем те ҫакна ҫирӗплетеҫҫӗ. Апла пулсан пирӗн чӑвашлӑха упрас тата ҫак ӗҫе ҫамрӑксене явӑҫтарас енӗпе ҫитменлӗхсем нумай-ха. Ун пирки калаҫмалла‚ ҫырмалла кӑна мар‚ вӗсене пӗтерме тӑрӑшмалла.

Чул палăксене кам лартнă?

Кивӗ Саврӑш ялӑн масарӗ патӗнче чулран касса тунӑ юпаЭпӗ Аксу районне кӗрекен Кивӗ Саврӑш ялӗ патӗнчен пӗрре мар иртсе кайнӑ. Ҫав ялӑн масарӗ патӗнче чулран касса тунӑ икӗ чӑваш юпи ларать. Анчах та вӗсем ҫине чӑвашла мар, арабла ҫырнӑ.

Питӗ интереслӗ: ҫак юпасене камсем тата хӑҫан лартнӑ? Ҫак вырӑнта ӗлӗк мӗн пулса иртнӗ? Кам ячӗпе лартнӑ ҫак юпасене? Мӗншӗн чӑвашла мар, арабла ҫырнӑ?

Сувар сăмахĕ (Асăмри çулсем): Сăвăсем, юрăсем, шухăшлавсем

Львова А. Г. Сувар сӑмахӗ (Асӑмри ҫулсем): Сӑвӑсем, юрӑсем, шухӑшлавсем. — Шупашкар: Историпе культура тӗпчевӗсен К.В. Иванов ячӗллӗ фонд, 2011. — 200 с., ӳк.

Эпир суварсем

Львова Антонина ГерасимовнаСуварсем яланах хӑйсен историллӗ ятне сӑвапласа пурӑннӑ. Пӑлхар патшалӑхӗ вӑхӑтӗнче те, Хусан ханствин тапхӑрӗнче те урӑх тӗне йышӑнман — тӑван халӑхӑн йӑли-йӗркине упрама тӑрӑшнӑ. Хамӑрӑн ватӑ асатте-асаннесен: «Ҫӗнӗ йӗрке шухӑшласа кӑларма кирлӗ мар, киввине ан манӑр» текен пилне пурнӑҫлани пулнӑ ӗнтӗ ку. Пирӗн тӑван халӑх XVIII-меш ӗмӗрчченех сувар-пулкар ятпа ҫӳренӗ.

Поэмăсенче – чăвашсен аваллăхĕ

Паянхи кун «Шуратӑл» литпӗрлешӳ йышӗнче поэма ҫыракансене кама та пулин асӑнма пулать-ши? Тӑруках хуравлама та ҫук пек. Пелепейри  М.Прохорова Ф. Вуколов-Эрликӗн «Телей шыракансем» повеҫӗ тӑрӑх поэма хайланӑччӗ-ха. Ӑна кӗнеке туса та кӑларчӗ. Ку вӑл икӗ автор ӗҫӗ пулни каламасӑрах паллӑ. Ялтӑр Мучин пур пӗр поэма. Малашне эпир поэма ҫеҫ мар‚ поэмӑсен ярӑмне ҫырнӑ‚ кӗнеке туса кӑларнӑ сӑвӑҫӑмӑр та пур тесе калама пултаратпӑр. Кӗнеки те сӗтел ҫинчех. «Ҫеҫенхирти пушар» ятлӑскер. Ку автора пурте пӗлетпӗр: вӑл Федоровка районӗнче ӗҫлесе пурӑнакан тухтӑр Аркадий Русаков. Пушкӑртстанри чӑваш вулаканӗсемшӗн унӑн ячӗ тахҫанах паллӑ.

Пĕрлĕхне çухатнă халăх

Халӑхра халап сахал-и, —
Пӗринчен тепри хитре,
Пӗринчен тепри асамлӑ,
Итлеме пӗлсен итле.

Антонина Герасимовна Львова

Антонина Герасимовна ЛьвоваЭпӗ, Антонина Герасимовна Львова, 1929 ҫулта майӑн 5-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Лапракасси ялӗнче ҫуралнӑ. Атте, Федоров Герасим Федорович — учитель, анне — Варвара Сергеевна — колхозница. Эпӗ сакӑр ҫулта Хӑймалакассинчи ҫичӗ ҫул вӗренмелли шкула кайнӑ. Ҫиччӗмӗш класран вӗренсе тухсан Муркаш районӗнчи Тивӗшри вӑтам шкулта вӗренме тытӑннӑ. 1949 ҫулта 10 класс пӗтерсе аттестат илсен Канашри учительсем хатӗрлекен институтри чӑваш чӗлхипе литератури уйрӑмне вӗренме кӗнӗ. Ку институтран вӗренсе тухсан, 1951 ҫулта, Чӑваш АССР Ҫут ӗҫ министерствин направленийӗпе Красноармейски районӗнчи Мартынкассинчи 7 ҫул вӗренмелли шкулта ӗҫлеме пуҫланӑ. Ку шкулта виҫӗ ҫул чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентнӗ. 1954 ҫулта ҫак районти Шупуҫӗнчи 7 ҫул вӗренмелли шкулта ӗҫлеме тытӑннӑ, ачасене чӑваш чӗлхипе литератури, нимӗҫ чӗлхи тата музыка вӗрентнӗ.

Эпир – сăвар йăхĕнчен

«Туслӑх – вӑхӑта, тӑванлӑх – ӗмӗрлӗхе». Ҫак чӑваш ваттисен сӑмахне Владимир Алмантай хӑйӗн нумаях пулмасть кун ҫути курнӑ «Предания старины глубокой» кӗнекинче эпиграф вырӑнне усӑ курнӑ. «Суварская пословица» тесе палӑртнӑ вӑл унӑн айне. Ку эпиграфпа автор авалхи суварсемпе чӑвашсем хушшинчи ҫыхӑнӑва тепӗр хут ҫирӗплетет.

Кивĕ Саврăш кивĕ мар!

Ах, епле хитре-ҫке каҫӗ,
Сарӑ уйӑх ялтӑрать,
Лашасем шыва анаҫҫӗ,
Таҫта кӗвӗ янӑрать.

Pages

Subscribe to RSS - Суварсем